Zrozumieć dyskopatię – czyli wszystko co musisz wiedzieć o przepuklinie krążka międzykręgowego.

Krążek międzykręgowy, popularnie nazywany dyskiem, to dynamiczna struktura umiejscowiona pomiędzy trzonami kręgów w kręgosłupie. Krążków międzykręgowych mamy aż 23 i stanowią one około jedną czwartą wysokości naszego kręgosłupa. Wysokość krążków międzykręgowych, podobnie jak wysokość trzonów kręgów zwiększa się ku dołowi. Wynika to oczywiście z obciążenia, jakie dane struktury muszą przenosić (kręgosłup szyjny „dźwiga” tylko głowę, podczas gdy kręgosłup lędźwiowy musi radzić sobie z ciężarem zarówno głowy, tułowia, jak i kończyn górnych). I tak wysokość zdrowego krążka międzykręgowego waha się od kilku do kilkunastu milimetrów.

Krążek międzykręgowy wraz z kręgiem powyżej i poniżej tworzą podstawową jednostkę ruchową kręgosłupa, czyli tak zwany segment kręgosłupa. Przykładowo, segment C5-C6 tworzy kręg C5, krążek międzykręgowy C5/C6 oraz kręg C6. Znajomość pojęcia segmentu kręgosłupa przydaje się podczas interpretacji wyników badania RTG, rezonansu magnetycznego czy tomografii komputerowej. Standardowym bowiem opisem w tych badaniach jest odnoszenie się do danego segmentu kręgosłupa, oznaczanego w formie liter i cyfr. Litery oznaczają odcinek kręgosłupa (C – szyjny, Th – piersiowy, L – lędźwiowy, S – krzyżowy) a cyfry konkretny kręg danego odcinka.

Znając już pojęcie segmentu kręgosłupa z łatwością zrozumiemy symbole umieszczone na rozpoznaniu dyskopatii. Przykładowo, dyskopatia C4/C5 oznacza, że uszkodzeniu uległ krążek (dysk) pomiędzy kręgami szyjnymi czwartym a piątym. Inny przykład: dyskopatia L5/S1 oznacza, że uszkodzeniu uległ dysk pomiędzy trzonami kręgów L5 i S1, czyli pomiędzy ostatnim kręgiem lędźwiowym a kością krzyżową.

Co to oznacza? Jeśli dyskopatia jest jednopoziomowa, oznacza to, że występuje tylko na wysokości jednego segmentu kręgosłupa, na przykład L4/L5. Dyskopatia wielopoziomowa oznacza, że zmiany w obrębie dysków dotyczą więcej niż jednego segmentu, jak na przykład L3/L4, L4/L5 i L5/S1 jednocześnie.

Wiemy już gdzie zlokalizowany jest krążek międzykręgowy, czas poznać jego dokładną budowę wewnętrzną. Jeśli spojrzymy na krążek od góry, będzie on przypominał swoim kształtem fasolkę. Gdybyśmy rozcięli go wzdłuż długiej krawędzi okaże się, że ma budowę warstwową.
Zewnętrzną warstwę stanowią pierścienie włókniste a wewnątrz znajduje się żelowa substancja, zwana jądrem miażdżystym.

Pierścienie włókniste zbudowane są z bardzo wytrzymałych włókien kolagenowych. Pierścieni takich jest w krążku międzykręgowym około dwudziestu. Co ważne, włókna kolagenowe ułożone są w kolejnych pierścieniach pod odpowiednim kątem i w przeciwnych kierunkach, co ma ogromne znaczenie dla funkcji, jaką pełni krążek. Naprzemienne ułożenie włókien kolagenowych w kolejnych pierścieniach krążka międzykręgowego pozwala na dużą elastyczność i ruchy rotacyjne w danym segmencie kręgosłupa. Co istotne, pierścienie włókniste są cieńsze w okolicy grzbietowej niż w brzusznej. Niestety, ta forma budowy jest też krytyczną dla powstawania dyskopatii, o czym za chwilę. Ważnym elementem jest również unerwienie pierścieni włóknistych. Zakończenia nerwowe występują bowiem tylko w kilku ostatnich, zewnętrznych pierścieniach włóknistych, co również rzutuje na moment pojawienia się dolegliwości bólowych w stanach dyskopatycznych.

Jądro miażdżyste to galaretowata substancja, która w zdrowym „dysku” dorosłego człowieka zawiera około 70% wody. U niemowląt jądro miażdżyste składa się z około 90% wody i wraz z wiekiem poziom uwodnienia jądra miażdżystego maleje. Jądro miażdżyste zachowuje się typowo hydraulicznie i wewnątrz pierścieni włóknistych przesuwane jest w zależności od wywieranych przez trzony sił. Te z kolei wynikają z wykonywanych przez nas ruchów. Przykładowo, podczas wykonywania skłonu tułowia w przód trzony kręgów lędźwiowych wywierają na siebie większy nacisk od strony brzusznej, podczas gdy części grzbietowe trzonów lędźwiowych oddalają się od siebie. Jądro miażdżyste, jako substancja hydrauliczna, zgodnie z mechaniką przepływu płynów przesuwa się tam, gdzie ma mniejszy ucisk, czyli ku tyłowi.

Wiemy już, że krążek międzykręgowy znajduje się pomiędzy trzonami kręgów. Ale często słyszymy, że krążek potrafi wysunąć się spomiędzy trzonów i potocznie nazywamy to zjawisko „wypadającym dyskiem”. Jest to jednak duże uproszczenie. W rzeczywistości bowiem krążek międzykręgowy jest bardzo mocno przytwierdzony do kręgu powyżej i poniżej siebie. To połączenie, nazywane blaszką graniczną jest niezwykle wytrzymałe i nawet przy ogromnej sile nie ulega uszkodzeniu. To, co widoczne jest w badaniu obrazowym jako struktura rozlana poza trzon to wnętrze krążka międzykręgowego, czyli przepuklina jądra miażdżystego. Tak więc krążek międzykręgowy nie wypada w całości a jedynie uszkodzone pierścienie włókniste pozwalają na uwolnienie jądra miażdżystego poza trzony kręgów.

Krążek międzykręgowy pełni kilka funkcji. Po pierwsze stanowi swoisty amortyzator dla kręgów, chroniąc przed szkodliwym działaniem wstrząsów wywołanych poruszaniem się (chodzeniem, skakaniem, bieganiem itd.) Ponadto dyski pozwalają na większą ruchomość kręgosłupa – to dzięki nim możemy zginać, prostować i rotować nasz tułów.

Wiele osób postrzega moment wystąpienia wyraźnych dolegliwości bólowych jako moment pojawienia się dyskopatii. Tymczasem do dyskopatii dochodzi przez wiele lat. Tak naprawdę powinniśmy o dyskopatii myśleć nie jak o stanie nagłym, lecz jak o powolnym procesie degeneracyjnym.

Skoro do dyskopatii dochodzi powoli, to dlaczego nie odczuwamy jej początkowych objawów? Tutaj musimy wrócić do budowy krążka międzykręgowego. Przypomnijmy sobie, że tylko ostatnie, zewnętrzne pierścienie włókniste tego krążka są unerwione. Wewnętrzne pierścienie mogą być stopniowo uszkadzane przez jądro miażdżyste, nie dając żadnych sygnałów, że dzieje się cokolwiek złego.

I tak możemy wyróżnić różne stopnie zaawansowania uszkodzenia krążka międzykręgowego.

Najłagodniejszym jest tzw. bulging (z ang. uwypuklenie), podczas którego jądro miażdżyste przesuwane jest poza jego fizjologiczne umiejscowienie. Dzieje się tak w przypadku długotrwałego przebywania w jednej pozycji, na przykład w pozycji siedzącej. Podczas etapu bulging Pacjent zazwyczaj nie odczuwa bólu a proces destrukcyjny dotyczy najbardziej wewnętrznych, nieunerwionych pierścieni włóknistych.

Kolejnym etapem jest protruzja, w której żelowata zawartość jądra miażdżystego zaczyna drażnić zewnętrzne pierścienie włókniste, które w tym wypadku jeszcze pozostają całe. W etapie protruzji Pacjent może odczuwać subtelne dolegliwości bólowe, choć najczęściej jest to uczucie napięcia i „zastania” kręgosłupa na przykład po długotrwałym siedzeniu. Zmiana pozycji i rozruszanie kręgosłupa znosi wszelkie objawy (ponieważ zewnętrzne pierścienie nie są uszkodzone jądro miażdżyste wraca do swojego prawidłowego ułożenia). Warto nadmienić, że na tym etapie Pacjenci niestety zwykle bagatelizują sygnały wysyłane przez organizm. W okresie protruzji ulegają uszkodzeniu pierścienie środkowe.

Jeśli Pacjent nie zmieni swoich nawyków kolejnym krokiem jest tzw. ekstruzja, czyli stan, w którym dochodzi do uszkodzenia środkowych i większości zewnętrznych pierścieni włóknistych. W tym stanie często tylko kilka pierścieni chroni jądro miażdżyste przed wypłynięciem z wnętrza dysku. Pacjenci z ekstruzją krążka międzykręgowego najczęściej doświadczają już silnego bólu (nie tylko ze strony samych zewnętrznych – unerwionych – pierścieni włóknistych, ale również w wyniku ucisku wystającej części krążka w kierunku kanału kręgowego lub nerwów rdzeniowych.

Ostatnim etapem uszkodzenia dysku jest tak zwana sekwestracja. Jest to stan, w którym zerwany zostaje ostatni, najbardziej zewnętrzny pierścień włóknisty i jądro miażdżyste wypływa poza krążek. Na tym etapie możemy doświadczyć najbardziej dotkliwych objawów dyskopatycznych.

Warto nadmienić, że jest coś takiego jak trigger (z angielskiego wyzwalacz), czyli jakiś ruch lub czynność, która najczęściej powoduje gwałtowne przejście z wcześniejszych stadiów degeneracyjnych na przykład do sekwestracji krążka międzykręgowego. Dla dyskopatii w odcinku lędźwiowym jest to zwykle ruch połączony ze zgięciem i rotacją, jak na przykład podnoszenie ciężaru z podłogi lub schylenie się w kierunku buta (wówczas zginamy i skręcamy tułów). To właśnie wtedy sądzimy, że nabawiliśmy się dyskopatii. Tymczasem ten dany ruch był zaledwie zwieńczeniem procesu, który odbywał się przez wiele lat.

Odpowiedź na to pytanie znajdziemy na początku tego artykułu, gdy pisaliśmy o budowie dysku.
Pierścienie włókniste krążka są nieco cieńsze w jego grzbietowej części, co powoduje, że właśnie tam są bardziej narażone na uszkodzenia. A to właśnie podczas zgięcia tułowia jądro miażdżyste dysków lędźwiowych przepychane jest w kierunku grzbietowym. Mechanizm rotacyjny wiąże się zaś z konstrukcją samych pierścieni. Pamiętacie Państwo, że włókna kolagenowe były ułożone w pierścieniach naprzemiennie? Dzięki temu krążek mógł rotować, ale również poprzez taką budowę tylko połowa pierścieni chroni ruch rotacyjny w danym kierunku. Jeśli więc w zdrowym krążku posiadamy 20 pierścieni włóknistych, to ruch rotacyjny w prawo zabezpiecza 10 z nich a ruch w lewo kolejne 10. Jeśli wyobrazimy sobie, że doszło już do uszkodzenia 14 wewnętrznych pierścieni włóknistych, to zaledwie 3 będą chroniły ruch rotacyjny w danym kierunku. Stąd właśnie do dyskopatii w odcinku lędźwiowym dochodzi podczas zgięcia połączonego ze skrętem tułowia.

Oto kilka przykładowych czynności, które mogą spowodować skokowe pogorszenie stanu degeneracyjnego krążka:

Większość osób uważa, że dyskopatia spowodowana jest poprzez nadmierne obciążanie kręgosłupa, dźwiganie ciężarów i przeciążenia wysiłkowe. Prawda jest jednak zupełnie inna. To żmudne, stagnacyjne, nieprawidłowe ustawienie kręgosłupa powoduje powstawanie zmian. Sami je sobie zresztą „fundujemy” poprzez długotrwałe siedzenie, złą postawę ciała i nieprawidłową pozycję kręgosłupa podczas snu. Przebywanie długo w jednej pozycji predysponuje nasze segmenty kręgosłupa do nadruchomości a ta właśnie jest bezpośrednią przyczyną powstawania dyskopatii i innych zmian o charakterze zwyrodnieniowym. Coraz więcej mówi się również o wpływie naszych genów na powstawanie dyskopatii (źródło: The genetics of intervertebral disc degeneration. Associated genes. Kalichman L, Hunter DJ Joint Bone Spine. 2008 Jul; 75(4):388-96).

Niewątpliwie możemy jednak stwierdzić, że dyskopatia stała się kolejną chorobą cywilizacyjną. Najczęściej występuje w krajach rozwiniętych, w których mieszkańcy mało się ruszają, bardzo długo siedzą i nie zapewniają swoim organizmom odpowiedniej regeneracji podczas snu. I choć na nasze geny nie mamy wpływu, to na pozostałe czynniki predysponujące do powstawania dyskopatii możemy odpowiednio zareagować.

Złe ułożenie kręgosłupa w dzień i w nocy predysponuje do zmian dyskopatycznych. Nieprawidłowe siedzenie, źle dobrany materac i poduszka powodują ból kręgosłupa i prowadzą do zmian zwyrodnieniowych.

Na wstępie ciekawostka, gdyż nie każda dyskopatia daje objawy! Badania wskazują, że nawet 40% osób w wieku 40 lat posiada w badaniach obrazowych formy dyskopatii krążka. Większość z tych diagnoz odkrywana bywa „przy okazji”, ponieważ młodsi Pacjenci nie odczuwają jeszcze wyraźnych objawów dyskopatii. Liczba stanów dyskopatycznych wzrasta do 80% wśród osób w wieku 80 lat i starszych. Biorąc pod uwagę osoby w średnim wieku (ok 50 lat), to tylko około jedna trzecia z nich jest objawowa (źródło: Emergency Care Research Institute (ECRI) Feb, 2006. Artificial intervertebral disc replacement for lumbar degenerative disc disease).

Jeśli jednak objawy dyskopatii już się pojawią, to co można do nich zaliczyć?

- Ból kręgosłupa – o różnym stopniu nasilenia. Począwszy od niewielkiego, tępego bólu, często ustępującego po zmianie pozycji, aż do ostrego, silnego i palącego bólu w okolicy danego segmentu kręgosłupa. Najczęściej ostre dolegliwości bólowe występują w zaawansowanych stadiach degeneracji dysku.
- Zespoły korzeniowe – będące wynikiem ucisku na nerw. Wysunięte poza obręb trzonu fragmenty krążka międzykręgowego mogą uciskać na nerwy rdzeniowe, które w dużym uproszczeniu „wychodzą” z naszego rdzenia kręgowego, aby nieść informacje nerwowe z mózgu do kończyn. Najczęściej występującym zespołem korzeniowym jest rwa kulszowa.

Jeśli taki nerw, niosący informację do dajmy na to ręki, zostaje uciśnięty, to spotkać nas może wiele nieprzyjemnych objawów. Po pierwsze możemy odczuwać drętwienie dłoni lub poszczególnych fragmentów ręki (czyli tak zwane parestezje). Po drugie, podczas ucisku na nerw spodziewamy się nieprawidłowych odruchów fizjologicznych (to badanie wykonywane jest często przez ortopedę lub neurologa z użyciem „młotka”). W dalszej kolejności możemy odczuwać osłabienie mięśni w danej kończynie (czyli pogorszenie siły mięśniowej). Może się ono objawiać na przykład trudnością w podniesieniu ciężkiego przedmiotu czy też „wypadaniem” przedmiotów z rąk. Takie objawy powinny natychmiast wzbudzić naszą czujność! We wczesnym etapie ucisku na nerw jego uwolnienie spowoduje 100% powrót funkcji. Jeśli jednak ucisk na nerw rdzeniowy będzie trwał bardzo długo to może dojść do jego trwałego uszkodzenia, a co za tym idzie do bezwładu w całej ręce. Wówczas nie mamy w niej ani czucia ani ruchu i nie da się już tego odwrócić.

I choć zespoły korzeniowe, takie jak rwa kulszowa czy rwa barkowa, w większości przypadków powodowane są właśnie przez dyskopatie, to warto pamiętać, że nie każda dyskopatia musi wywołać ucisk na nerw. Bowiem w wielu przypadkach uszkodzenie dysku kompletnie nie wpływa na nasze funkcjonowanie i nie daje żadnych objawów neurologicznych.

W celu złagodzenia bólu i zminimalizowania niepełnosprawności związanej z dyskopatią można zastosować leczenie nieinwazyjne i chirurgiczne. Zabiegi niechirurgiczne obejmują bardzo szeroko pojętą fizjoterapię, zastrzyki steroidowe, akupunkturę, modyfikację nawyków postawy, leki przeciwzapalne, leki przeciwbólowe, leki zwiotczające mięśnie itd. Szacuje się, że 10% do 20% osób z dyskopatią w odcinku lędźwiowym i do 30% osób z dyskopatią w odcinku szyjnym nie będzie reagować na leczenie niechirurgiczne. W takich przypadkach rozważane jest leczenie operacyjne (źródło: Emergency Care Research Institute (ECRI) Feb, 2006. Artificial intervertebral disc replacement for lumbar degenerative disc disease).

Badania te są dość optymistyczne, ponieważ jasno wskazują, że w przypadku zmian dyskopatycznych naprawdę warto sięgnąć po metody nieinwazyjne, gdyż są one skuteczne. To od czego warto zacząć, to zmiana nawyków postawy.

Jeśli problem dotyczy Twojego odcinka szyjnego kręgosłupa zwróć szczególną uwagę na ustawienie głowy podczas pracy siedzącej. Jeśli używasz monitorów – kontroluj, czy Twoja lordoza szyjna nie ulega spłyceniu. Zbyt nisko ustawiony monitor może każdego dnia niszczyć Twoje kręgi szyjne. Czy wiesz, że pochylenie głowy podczas trzymania w ręce smartfona powoduje, że głowa staje się prawie sześciokrotnie cięższa dla Twojego kręgosłupa szyjnego? Więcej informacji o zniesieniu lordozy szyjnej znajdziesz w tym artykule.

Kontroluj ustawienie głowy i szyi w ciągu dnia (ćwicz) a w nocy zadbaj o ustawienie kręgosłupa w najbardziej neutralnym, fizjologicznym położeniu. Nie stosuj wysokich poduszek, w szczególności jeśli sypiasz na plecach. Pamiętaj, że Twój materac nie może być zbyt miękki, gdyż zapadając się w gąbkę, więzadła w Twoim kręgosłupie będą rozciągane, co prostą drogą prowadzi do niestabilności segmentów kręgosłupa, a to – jak już wiesz – do dyskopatii.
W naszej ofercie posiadamy poduszki ortopedyczne oraz materace medyczne, które pomogą Ci walczyć z bólem kręgosłupa i przeciwdziałać powstawaniu zmian zwyrodnieniowych i dyskopatii.
 

Jeśli problem dotyczy Twojego odcinka lędźwiowego kręgosłupa przede wszystkim zadbaj o prawidłowe siedzenie. Najbardziej szkodliwym dla kręgów lędźwiowych jest siedzenie z plecami w kształcie litery „C”. Choć wydaje się z pozoru wygodne, to powoduje ogromne napięcia na strukturach miękkich kręgosłupa. Naciągnięte w ten sposób więzadła zaczynają pozwalać na większą ruchomość poszczególnych segmentów lędźwiowych (nadruchomość), co w prostej linii prowadzi do wystąpienia dyskopatii.
Podczas snu nie stosuj zbyt miękkiego ani zbyt twardego materaca. Każdy z nich będzie bowiem naciągał więzadła w Twoim kręgosłupie. Zastosuj materac o średniej twardości oraz dobrze dobraną poduszkę ortopedyczną.